الف سین

و امّا علم طبّ و دوا سازی: در عظمت تدریس و تعلیمش و شهرتش همین بس که تا همین اواخر طبّ منحصر به فرد از روی خمسۀ یونانی و از روی طبّ ابو زکریّای رازی بوده است. حکماء و اطبّای برجسته و بصیر و خبیر و حاذقی را که در هر شهر و کوی و برزن داشتیم، که از روی کتب ادویه همچون قَرابادین کبیر و سائر کتبی که در این زمینه بود، برحسب تشخیص مرض از دواهای یونانی یعنی عقاقیر و ادویۀ گیاهی و پاک کردن مزاج بوسیلۀ مُنضِج (دوائی که خلط و مادّه را بپزد و مهیّای دفع کند) و سپس مُسهِل، با نظم مشخّص و ترتیب معیّنی مشغول به مداوا و معالجۀ امراض می‌شدند، هنوز فراموش ننموده‌ایم.

کتاب «قانون» بوعلیّ یکی از کتب معروفی بود که باید خوانده میشد. و علاوه هر استادی بر روش معالجۀ خاصّی که داشت شاگردان خود را تربیت میکرد، و کتاب دیگری را که طبق آن منهج بود تدریس مینمود. و علاوه شاگردان را از اوّل کار در محکمه (مطبّ) خود میآورد، و انواع و اقسام مرضها را عملاً به آنها نشان میداد، و طریق معالجه و مقدار دوا را نیز نشان میداد. کتاب «قانون» را تا همین أخیراً در اروپا برای شاگردان پزشکی، درس میدادند.

امروزه آن متد عوض شده، و داروها را بصورت فرمولهای شیمیائی و ترکیبات خاصّی بصورت قرص و یا آمپول در آورده‌اند، تا أوّلاً به آسانی قابل حمل و نقل باشد و بتوان هر مقدار از آن را بر حسب موقعیّت مصرف نمود، و ثانیاً داروی آماده را زودتر و بهتر میتوان به مریض رسانید و با وضع تکنولوژی‌ای که امروز بر دنیا حکمفرماست سازش بیشتری دارد، و ثالثاً با تجزیۀ عقاقیر میتوان موادّ مضرّ و سمّی آن را کنار ریخت، و با ترکیب موادّ نافع از چند دوا، داروی خاصّی را که مورد نظر است تهیّه کرد.

این عمل گرچه منافعی را متضمّن است ولیکن ضررهائی را نیز در بردارد:

اوّلاً دواهای طبیعی و گیاهان طبّی، بدون ضرر و بدون خرابی ممکن است سالها عمر کنند، امّا دواهای ساختگی زود فاسد میشود؛ و برای رفع فساد باید تدابیری را انجام دهند تا دارو مدّت معیّنی دوام داشته باشد. و آن تدابیر که بالأخره بواسطۀ یک عمل شیمیائی و یا یک عمل فیزیکی بر روی دارو میباشد، در بدن بیمار بی‌تأثیر نیست؛ و کم کم در اثر رسوب موادّ غیر نافعه و واکنشهای سلّولها در ورود آن، بدن را تدریجاً رو به ضعف و نقاهت میبرد.

ثانیاً استعمال آمپول یعنی یک مادّۀ خارجی را دفعةً در شریان قلب و یا در عضله داخل کردن، ایجاد عکس العمل نامطلوب دارد. عموم غذاها و داروها باید از مجاری طبیعی همچون معده و ریه وارد بدن شوند.

ثالثاً داروی ساخته شده از این فرمولها، داروئی است که آن را برای تمام جهان أعمّ از نقاط گرمسیر و سردسیر و معتدل، و برای هر گونه مزاج و هر صنف و نوعی از مردمان تجویز میکنند. درحالیکه ملاحظۀ موقعیّت آب و هوا و کیفیّت جغرافیائی، همانطور که در اصل طبیعت و صحّت انسان مؤثّر است، در کیفیّت معالجه و تعیین نوع دارو، بی‌اثر نخواهد بود.

روی همین اصل است که بوعلی سینا در کتاب «قانون» میگوید: وَ کُلٌّ یُداوَی عَلَی نَبْتِ بَلَدِه.

یعنی: هر مریضی را باید با همان گیاهی که در شهرش روئیده میشود معالجه کرد؛ نه با گیاه شهر دیگری.

و این مطلب در طبّ قدیم ملاحظه میشد؛ و داروهائی را که حکیمان میدادند عبارت از ریشۀ عقاقیر و گیاهانی بود که غالباً در همان شهر و یا بلاد مجاور تهیّه میشد.

اربعاً آن داروهای طبّی گیاهی، موادّی بود معلوم و شناخته و تجربه شده که از نباتات و یا حیوانات حلال گوشت مثلاً روغن ماهی حلال میگرفتند. و امّا داروهای شیمیائی امروزه که از فرنگ میآورند، هیچ ضابطه‌ای ندارد.

آنها سگ و خوک و قورباغه و خرچنگ و مار و سوسمار و عقرب، و هرچه را که در تصوّر آید حلال میدانند و میخورند. و داروهای خود را نیز از هرچیزی که به نظرشان آید تهیّه میکنند: از روغن ماهی حرام گوشت، و از جگر و معدۀ خوک، و از لوزالمعدۀ بسیاری از حیوانات حرام گوشت و یا از عصارۀ فضلۀ سگ.

آمپول تِستُوویرُون (Testoviron) که برای بعضی از انواع ضعفهای جنسی تجویز می‌کنند، از بیضۀ میمون میگیرند؛ فلهذا گران‌قیمت است. الکل و شراب را حلال می‌شمرند و یکی از موادّ اصولی در داروسازی به حساب می‌آید. شرع مقدّس اسلام که اینها را حرام شمرده است، نه فقط بواسطۀ امر تعبّدی است؛ بلکه به علّت زیان‌های جسمی و روحی است که در آنهاست. فلهذا می‌بینیم: اینگونه معالجات فرمولی با موادّ شیمیائی و ترکیبات موادّ صنعتی غیر طبیعی، بطور کلّی سطح عمر طبیعی را پائین کشیده است. یعنی بواسطۀ خوردن این موادّ، یک نحوه سمومات و موادّ مضرّی در بدن وارد می‌شود که گرچه منجرّ به مرگ آنی و دفعی نمی‌گردد، ولی ایجاد یک گونه مرگ تدریجی مینماید. میگویند: با اینگونه داروها و اینگونه معالجه‌ها، عمرهای طبیعی نزدیک به ده سال کاهش یافته است.